Liquidatie van Baak en de Boer [1945]

De liquidatie van NSB-Burgemeester van Purmerend Van Baak en diens Edamse adjudant Jan de Boer (van Niek), is niet alleen van belang vanwege de aard van de actie, maar ook vanwege de dramatische ontwikkelingen die erop volgden. Na de ‘verdwijning’ van twee NSB-ers kwam in hun familiekring een uitgebreid verraad op gang, hetgeen leidde tot de arrestatie van enkele voorlieden van KP-Waterland (Knokploeg Waterland), waaronder de commandant Bert Snijder.

KP-Waterland is altijd zeer zwijgzaam geweest over hetgeen zich heeft afgespeeld. 44 jaar later werd ter gelegenheid van de officiële naamgeving van de Verzetslaan in Purmerend door de toenmalige courant NNC nogmaals een poging ondernomen de verhalen uit de eerste maanden van 1945 te reconstrueren.

De liquidatie van Van Baak en De Boer trekt temeer de aandacht omdat
liquidaties in Waterland zeer zeldzaam waren. Behalve een mislukte aanslag
op de NSB-Burgemeester van de Beemster van der Kuur, zijn geen andere zaken bekend. In bijvoorbeeld het noorden van het land ging het veel meer hard tegen hard tussen de illegaliteit en de bezetter met diens handlangers. In onze regio was het verzet voorzichtig in verband met represailles. De Duitsers waren veelal evenzeer voorzichtig omdat men wist dat het verzet in ons gebied zeer goed bewapend was (dankzij geregelde wapendroppings kon de Waterlandse illegaliteit zelfs het verzet in Amsterdam en Zaanstreek van wapens voorzien).

Bij liquidaties opereerde het verzet in ons land vrijwel altijd zeer behoedzaam. Alleen gevaarlijke verraders die het leven van anderen ernstig in gevaar brachten of de dood van velen reeds op hun geweten hadden werden doorgaans aangepakt. Daarbij werd als regel advies gevraagd aan de juristen en geestelijken. Ook de KP-Waterland zou dergelijke steun gezocht hebben ten tijde van de liquidatie van van Baak en de Boer.

De directe aanleiding tot het drama was de bevrijding door de KP van drie bomenkappers in de laatste week van januari 1945. Drie jongens waren betrapt bij het rooien van een boom voor de vrouw van Bert Snijder. De KP in Monnickendam werd getipt dat twee agenten, waaronder een NSB-er, de jongens te voet naar het Huis van Bewaring in Amsterdam zouden brengen. Een overvalploeg van zes man overmeesterde de agenten vlak voor Monnickendam en zorgde voor onderduikadressen voor de drie jongens.

Toen burgemeester Van Baak en zijn Edamse adjudant/wethouder Jan de Boer de situatie bespraken spuwde de burgemeester vuur. Nog maar enkele weken eerder had het verzet Van Baak opgesloten in de kluis van het Purmerendse Raadhuis toen men het bevolkingsregister kwam weghalen. Van Baak en De Boer vonden het hoog tijd dat aan dit soort acties een einde werd gemaakt. De Wehrmachtofficier van het Fort Edam werd geraadpleegd en besloten werd de SD (Sicherheitsdienst) in te schakelen en de ouders van de drie jongens te arresteren. Tijdens het gesprek werden de namen genoemd van vele illegale werkers, waaronder de Edammers Jan Molenaar, Bert Snijders, Haafting en Maarten Buyten.

Wat de burgemeester en zijn gesprekpartners niet wisten was dat het hele gesprek werd afgeluisterd door het verzet! In een diepe stoffige kast in de burgemeesterskamer lag Maarten Buyten verscholen. Languit liggend, met het klamme zweet in de handen en een zakdoek in de mond tegen het niezen, lag hij zo dicht bij de burgemeester dat hij hem kon horen ademhalen! Omdat de illegaliteit al enige tijd vermoedde dat Van Braak en De Boer iets van plan waren werden reeds eerder afluisterposten geplaatst in de Raadhuizen van Purmerend en Edam. De bewuste ochtend lag Maarten vier uur onbeweegelijk op de onderste plank! Eenmaal buiten waarschuwde Maarten de genoemden. Zo redde hij in elk geval Jan Molenaar en Haafting van arrestatie door de SD die avond.

Vast stond dat Van Baak en De Boer een levensgroot en ecuut gevaar vormden voor de illegaliteit. Wanneer niets werd ondernomen zouden vele verzetslieden worden opgepakt. Besloten werd het tweetal te elimineren. Elk uitstel kon de dood van vele illegale werkers betekenen. De KP-groep in de Purmer zou de actie uitvoeren, gesteund door enkele KP-ers van buiten.

Webdesign gesponsored door ABRO Creative Purmerend - Laatste Update : 27-2-2020 23:08:07

Toen Bert Snijder en Klaas de Boer na de liquidatie thuiskwamen (Bert zat ondergedoken bij Klaas en Marie de Boer aan de Wilhelminalaan 2, door de Duitsers omgedoopt in “Stationsstraat”) hadden ze de ring, het horloge en een afscheidsbrief van Van Baak aan diens vrouw bij zich. Marie de Boer stopte alles in een blik dat in het zand onder het huis werd begraven.

De brief zou de weduwe van de burgemeester nooit bereikt hebben. Na de oorlog werd het luik in de keukenvloer weer geopend en zocht Marie het blik door met een breinaald in het zand te prikken. Ze gaf het blik mee aan de POD (Politieke Opsporings Dienst).

De stoffelijke overschotten van Van Baak en De Boer werden na de oorlog op verzoek van de familie herbegraven. De grafsteen van Jan de Boer op de Edamse begraafplaats geeft als overlijdensdatum aan 31 januari 1945.

NSB-Burgemeester H.A. van Baak
Tekening Maarten Oortwijn

Bron : Klasien de Boer

Lees verder :

In de middag van 30 januari 1945 zou de burgemeester in de Purmer geschaakt worden wanneer deze in zijn auto vanuit Edam naar Purmerend zou terugkeren. De auto waarin van Baak zich liet verplaatsen behoorde toe aan de heer Piet Blokker welke door van Baak verplicht werd zijn privé wagen beschikbaar te stellen op last van invordering van het voertuig.

In twee groepjes bewaakte men de polderwegen. Met verrekijkers werd de auto van Van Baak gezocht. Op de Oosterweg werd de burgemeesters-auto tot stilstand gebracht doordat een KP-er midden op de weg ging liggen. Voorwendend dat hij van zijn fiets was gevallen. Van Baak werd uit de auto gehaald en naar een verderop gelegen boerderij gebracht.

Zijn chauffeur - Piet Blokker - kreeg een onderduikplaats aangeboden, maar deze voelde daar niet voor.

De burgemeestersauto werd door de KP teruggereden naar Edam.

Men belde Jan de Boer op met de boodschap dat de burgemeester hem nog even wilde spreken op het Raadhuis en dat de burgemeestersauto hem van huis zou halen. Om geen wantrouwen te wekken bij Jan de Boer werd agent Botman (een bekende van Jan de Boer) opgehaald om de auto te besturen. In zijn snel aangetrokken nette pak stapte de Edamse wethouder nietsvermoedend in de hem bekende auto. Korte tijd later werd hij bij zijn baas in de Purmer afgeleverd. Chauffeur Blokker werd daarop naar huis gestuurd, nadat men hem op indringende wijze te verstaan hadden gegeven zijn mond te houden.

Na een verhoor en wat een vorm van lekenrechtspraak werd genoemd, werden Van Baak en De Boer de volgende dag met een eigen KP-auto, bestuurd door Klaas de Boer, naar De Rijp gebracht.
Daar werden de twee terecht gesteld en in een kalkoven gedeponeerd.

Piet Blokker